Stj.Avukat Çimen Tatar

Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması Nedir?

İklim değişikliği, küresel çözümler gerektiren küresel bir sorundur. Avrupa Birliği, kendi iklim hedeflerini sıkılaştırsa da Birlik üyesi olmayan ülkelerin daha az katı çevre ve iklim politikalarına sahip olma eğiliminde olmaları; AB ülkelerinden bu ülkelere yüksek bir karbon kaçağı riski doğurmaktadır.

Diğer bir ifadeyle; AB merkezli şirketler, yoğun karbon üretimini yurtdışına taşıyabilir ve Birlik üyesi olmayan ülkelerin daha az sıkı ulusal standartlarından yararlanarak ‘karbon yoğun ithalatlar’ yapabilirler. CO2 emisyonları böylece Avrupa dışındaki ülkelere kaydırılabilir ve bu durum iklimi korumaya yönelik çabaları ciddi şekilde baltalayabilir. 

Karbon salınımı gerektiren ürünlerin ithalatı bakımından “karbon tarifesi uygulamak” gibi düzenlemeler yapmak, çevrenin korunmasına dair Birlik çabaları ve küresel çabaların etkilerinin azaltılmaması sebebine dayandırılabilir. Ancak, Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması, aynı zamanda, yerli ürünler ile ithal edilen ürünler arasında oluşacak pazar rekabeti bakımından, karbon fiyatına dayanarak bir denge yakalamayı da hedeflemektedir. 

Avrupa Komisyonu, 14 Temmuz 2021 tarihinde Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması’nı kuran bir yönetmelik önerisini Avrupa Birliği Konseyi’ne sunmuştur. Bu mekanizmanın kurulması ve işletilmesi, Avrupa Birliği’nin ‘Fit for 55‘ (55’e Uygunluk) paketinin kilit unsurlarından biridir.

Yukarıda belirtildiği gibi Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması, yerli ürünler ile ithal edilen ürünler arasında haksız rekabeti önlemeyi de amaçlamaktadır. Daha az iddialı iklim politikalarına sahip ülkelere dış kaynak sağlanması yoluyla AB’nin iklim hedeflerinin yanı sıra yerli üreticilerin kazançlarının da baltalanmaması hedeflenmektedir.

Bu öneri ile ilgili teknik çalışma, Konsey’in bu öneri ile ilgili müzakereler için özel olarak oluşturduğu CBAM üzerine Ad Hoc Çalışma Grubu (Ad hoc Working Party on the Carbon Border Adjustment Mechanism – AHWP CBAM)’nda gerçekleşmiştir.

Çalışmalar neticesinde Avrupa Birliği Konseyi, 15 Mart 2022 tarihinde CBAM Yönetmeliği düzenlemesi taslağı üzerinde anlaşmaya vardığını duyurdu.

CBAM Kapsamındaki Sektörler 

Düzenleme kapsamında, Avrupa Birliği tarafından, üretiminde karbon salınımı yapılan ürünlerin ithal edildiği bazı sektörler için karbon tarifesi uygulanması önerilmiştir. İlgili sektörler; çimento, alüminyum, gübreler, elektrik enerjisi üretimi ve demir ve çelik sektörleridir.

‘Fit for 55’ Paketi Nedir?

Avrupa Yeşil Mutabakatı’nın bir parçası olarak, Avrupa İklim Yasası uyarınca AB, 2050 yılına kadar iklim nötr olma hedefi belirlemiştir. Bu hedef, mevcut sera gazı emisyon seviyelerinin önümüzdeki on yıllarda önemli ölçüde düşürülmesini gerektiriyor. İklim nötr olma hedefine yönelik bir ara adım olarak AB, 2030 yılına kadar emisyonları en az %55 oranında azaltmayı taahhüt etmiştir.

Birlik, mevcut yasalarını 2030 ve 2050 yılları hedefleriyle uyumlu hale getirmek için; iklim, enerji ve ulaşımla ilgili mevzuatını ‘Fit for 55‘ adı verilen bir paket kapsamında revize etmeye çalışmaktadır. 

Bu çabanın bir parçası olarak, Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (CBAM), karbon kaçağı riskini önlemeyi ve AB’nin iklim değişikliği hedeflerini desteklerken Dünya Ticaret Örgütü kurallarıyla da uyumluluğu sağlamayı amaçlıyor.

CBAM’ın temel amacı, karbon kaçağını önlemektir; bunun yanında Birlik üyesi olmayan ülkeleri de iklim değişikliğiyle mücadele için karbon fiyatlandırma politikaları oluşturmaya teşvik edecektir. Bu kapsamda, karbon yoğun ürünlerin üretiminin doğurduğu zararın; bu ürünlerin ithalatı yoluyla doğacak zarar ile yer değiştirmesini önlemeye yardımcı olacaktır.

Konsey’de, Fransa Ekonomi ve Maliye Bakanı Bruno Le Maire;  “Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması’na dair varılan nokta, Avrupa iklim politikası için bir zaferdir. Endüstrimizi daha az iddialı iklim hedeflerine sahip ülkelerden gelen şirketlerden korurken, endüstrimizin karbondan arındırılmasını hızlandırmak için bize bir araç sağlayacaktır. Aynı zamanda diğer ülkeleri daha sürdürülebilir olmaya ve daha az emisyon üretmeye teşvik edecektir. Son olarak, bu mekanizma, Avrupa’nın enerji bağımsızlığını hızlandırmak stratejimize de yanıt veriyor.” ifadelerini kullanmıştır.

Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması Yönetmeliği Taslağı’nda Ne Var?

CBAM, ithal mallar üzerindeki işleyişi bakımından, AB’nin Emisyon Ticareti Sistemi (EU ETS) ile paralel olarak çalışacak şekilde tasarlanmıştır. 

Avrupa Komisyonu’nun ilk önerisiyle karşılaştırıldığında Konsey, mekanizmayı daha merkezi bir bağlamda kabul etmiştir. Örneğin, beyan sahiplerinin (ithalatçıların) kayıtları AB düzeyinde tutulacaktır. 

Konsey ayrıca, değeri 150 Euro’dan az olan gönderileri CBAM yükümlülüklerinden muaf tutan bir minimum eşik de öngörmektedir. Birlik ülkelerine yapılan sevkiyatların yaklaşık üçte biri bu kategoriye gireceğinden ve bunların toplam değeri ve miktarı, bu tür ürünlerin toplam ithalatının sera gazı emisyonlarının ihmal edilebilir bir bölümünü temsil ettiğinden, bu muafiyetin idari karmaşıklığı azaltacağı, belirtilmiştir.

Sonraki Adımlar

Birbiriyle yakından ilişkili bir dizi konuda ilerleme kaydetmek için hala çaba harcanmalıdır. Ancak, sonraki adımlar CBAM Yönetmeliği’nin taslak metninin bir parçası değildir.

Yine de Konsey’de aşağıdaki iki konunun takip edilmeye devam edileceği açıkça belirtilmiştir:

– 16 Aralık 2020 tarihinde Avrupa Parlamentosu, Avrupa Birliği Konseyi ve Avrupa Komisyonu arasında Birliğin yeni öz kaynaklarını tanıtmak amacını da kapsayan Kurumlararası Anlaşma (Interinstitutional Agreement Between The European Parliament, The Council Of The European Union And The European Commission) yapılmıştır.

Bu Anlaşmanın diğer amaçları; bütçe disiplinini uygulamak, yıllık bütçe prosedürünün işleyişini ve bütçe konularında Kurumlar arasındaki işbirliğini geliştirmek ve ayrıca sağlam mali yönetimi sağlamak ve bir yol haritası oluşturmaktır.

Bu Anlaşmaya uygun olarak 1 Temmuz 2022’ye kadar görüşülmek üzere CBAM sertifikalarının satışından elde edilen gelirlere dayanan teklifler takip edilecektir.

– Karbon fiyatlandırma politikalarının tartışılabileceği ve teşvik edilebileceği bir iklim kulübünün (climate club) CBAM’a paralel olarak kurulması da dahil olmak üzere, üçüncü ülkelerle daha fazla uluslararası işbirliği önem arzetmektedir. Konsey bu bağlamdaki gelişmeleri de takip edecektir.

Eleştiriler

Genel olarak, çevre ve kalkınma kuruluşları, Fit for 55 paketinin önemli bir parçası olarak CO2 sınır ayarlaması konusunda AB maliye bakanları tarafından varılan anlaşmayı memnuniyetle karşılamıştır. Ancak, mekanizmanın yeterince iddialı ve adil hale getirilmediğine ve bu sebeple beklentilerin çok gerisinde kaldığına dair eleştiriler de mevcuttur. Bu eleştiriler; düzenleme taslağının, ne en yoksul ülkeler için bir istisna, ne de özellikle etkilenen ticaret ortağı ülkeleri desteklemek için güvenilir bir taahhüt içermemesine dayanmaktadır. 

Düzenleme sebebiyle elde edilecek gelir, yakın zamanda kararlaştırılması beklenen dayanışma fonu aracılığıyla daha yoksul ticaret ortaklarını iklim tarafsızlığına giden yolda desteklemek için kullanılmalı ve Birlik bütçesine dahil edilmemelidir. AB ayrıca, düzenlemeden özellikle etkilenen ticaret ortağı ülkelerle iklim koruma ortaklıklarına girmelidir.